De juridische implicaties van netcongestiemanagement

De vraag naar elektriciteit is op veel plekken in Nederland groter dan de transportcapaciteit op het elektriciteitsnet. Het overvolle net in Nederland remt uitbreidingsplannen van veel bedrijven die behoefte hebben aan meer capaciteit om hun elektrificatie- en duurzaamheidambities waar te maken.

Om de effecten van netcongestie te verminderen wordt netcongestiemanagement ingezet, onder meer door het vormen van collectieve samenwerkingen tussen bedrijven – denk aan energiehubs – en netbeheerders. Maar welke juridische vraagstukken komen daar bij kijken? Hieronder een bondig overzicht van de belangrijkste deelgebieden.

Deze wetgeving reguleert het produceren, leveren en transporteren van elektriciteit en is uiteraard een belangrijk stuk wetgeving in de discussie over netcongestie. De huidige Elektriciteitswet 1998 zal worden vervangen door de nieuwe Energiewet die in de maak is. Het voorstel voor de Energiewet bevat specifieke bepalingen omtrent de energietransitie en gaat naar verwachting een toekomstbestendig wetgevingskader bieden voor de veranderende elektriciteits- en gasmarkt en voor het energiesysteem.

Ook is er in de afgelopen twee jaar door de ACM diversie specifieke netcongestieregelgeving gepubliceerd, waaronder voor flexibele ‘capaciteitsbeperkingscontracten’ en de ‘non-firm aansluit- en transportovereenkomst’. Daarnaast zijn er verschillende codes in de maak om ‘groeps-transportovereenkomsten’ en andere ‘alternatieve transportrechten’ mogelijk te maken en wordt op korte termijn ook de mogelijkheid tot ‘maatschappelijk prioriteren’ bij het toebedelen van transportcapaciteit vastgelegd in regelgeving.

Een van de zorgelijke bijeffecten van netcongestie is dat het de energietransitie – en daarmee ook de in het Klimaatakkoord van Parijs vastgelegde doelstellingen – in de weg staat. Er is in Nederland aan zonnepanelen en windparken geen gebrek, maar de realiteit is dat die in vele gevallen niet aangesloten kunnen worden op het hoogspanningsnet en dat ook het middenspanningsnet op plekken ‘vol’ zit. Daarmee zorgt netcongestie er onder meer voor dat veel ondernemingen hun ESG-doelstellingen en/of afspraken met klanten en afnemers daarover, waaronder omtrent het terugdringen van CO2-uitstoot door bedrijfsprocessen, niet halen.

Om netcongestie op te lossen moet worden ingezet op lokale (alternatieve) energiebronnen, zoals wind- en zonne-energie. Daarbij spelen uiteraard vergunningen- en subsidievraagstukken en moet tevens binnen de kaders van het omgevingsrecht, waaronder de Wet ruimtelijke ordening en Wet milieubeheer, worden gehandeld.

Netbeheerders en andere actoren op de energiemarkt zetten in toenemende mate in op slimme oplossingen – door de toepassing van IT – bij het leveren van diensten en de ontwikkeling van nieuwe (en de verbetering van bestaande) oplossingen. Dat betekent dat klassieke IT onderwerpen zoals cybersecurity en data sharing geadresseerd moeten worden, met inachtneming van de (aankomende) regelgeving op dat vlak zoals de NIS1 en NIS2 Richtlijnen, de Cybersecurity Act en Cyber Resilience Act en de Data Act. Ook nieuwe technologieën als Artificial Intelligence worden in toenemende mate toegepast, bijvoorbeeld om gebruiksgedrag en daarmee congestie te voorspellen. Voor AI-toepassingen zal op korte termijn de AI-verordening gaan gelden.

Het oplossen van netcongestie vraagt om (nauwe) samenwerking tussen ondernemingen. Binnen samenwerkingsverbanden of collectieven moeten afspraken worden gemaakt over de beslissingsstructuur, intern toezicht, bestuurlijke verantwoordelijkheid, maar ook over de relatie van het collectief met derde partijen als netbeheerders en klanten. Veel samenwerkingsverbanden in de energietransitie worden vormgegeven als coöperatie.

Bij de plaatsing van assets om elektriciteit op te wekken of op te slaan, zoals zonnepanelen, windturbines, generator en batterijen, zullen vaak zakelijke gebruiksrechten moeten worden gevestigd, zoals opstalrechten, om de eigendomssituatie van de installaties goed te regelen.

De financiering van duurzame energieprojecten is eveneens een aandachtspunt. Aangezien er significante investeringen moeten worden gedaan, bijvoorbeeld in assets, zal vaak vreemd vermogen aangetrokken worden. Hierbij kan gedacht worden aan een combinatie van overheidsstimulansen (o.a. subsidies en fondsen), participatie van de particuliere sector, leningen van banken en innovatieve financieringsmechanismen.