De overname van een onderneming kan meestal niet zomaar ongedaan gemaakt worden. De Hoge Raad heeft recent geoordeeld over de gevolgen van de vernietiging van een aandelentransactie wegens dwaling. Deze zaak onderstreept het belang van een goede koopovereenkomst (SPA), waarin (meestal) dwaling wordt uitgesloten.
Dwaling over de vennootschap
In de SPA garandeerde de verkoper dat de overnamebalans een getrouw beeld van het vermogen en het resultaat van de vennootschap weergaf. Maar na de transactie kwamen al snel de lijken uit de kast: de vennootschap bleek verlies te maken, terwijl de verkoper winst had voorgespiegeld. Na enkele maanden ging de vennootschap zelfs failliet. Vervolgens vernietigde de koper de SPA wegens dwaling. Immers heeft de verkoper een te rooskleurige overnamebalans opgesteld, waardoor de koper op basis van onjuiste informatie de vennootschap heeft gekocht.
Ongedaanmaking transactie
Bij vernietiging moeten de reeds ingetreden gevolgen van de vernietigde rechtshandeling ongedaan worden gemaakt. Concreet betekent dat: aandelen terug naar de verkoper, koopprijs terug naar de koper. In geval van de overdracht van aandelen in een onderneming is dat vaak ingewikkeld en onwenselijk. Doorgaans is de onderneming in een grotere groep ingebed en/of zijn er allerlei strategische keuzes gemaakt waar de verkoper misschien niet achter staat.
Bovendien is er bij complexe transacties een reële kans dat vooraf gedeelde informatie niet helemaal compleet en accuraat is. In de meeste SPA’s staat dan ook een beding waarmee een beroep op dwaling door beide partijen wordt uitgesloten. In deze zaak was dat echter kennelijk niet het geval.
De rechter kan aan een vernietiging geheel of ten dele haar werking ontzeggen, als de rechtshandeling bezwaarlijk ongedaan gemaakt kan worden. Dat kan van toepassing zijn bij het volledig terugdraaien van de overdracht van een onderneming – zeker één die reeds failliet is gegaan, zoals de vennootschap. Als een partij dan onbillijk bevoordeeld wordt, kan de rechter bevelen dat deze daarvoor een vergoeding betaalt aan de partij die benadeeld wordt.
Onbillijke bevoordeling van de koper
De verkoper stelde in deze zaak dat de koper onbillijk bevoordeeld werd als gevolg van de vernietiging van de SPA. Immers moest de verkoper de koopprijs terugbetalen en kreeg hij aandelen in een insolvente onderneming terug. Voor het geleden nadeel vorderde de verkoper in reconventie een vergoeding.
Het hof oordeelde dat de SPA rechtsgeldig vernietigd was door de koper, maar kende tevens de reconventionele vordering van de verkoper toe. Als gevolg hiervan verlaagde het hof de aan de koper terug te betalen koopprijs voor de aandelen met “25% ter voorkoming van onbillijke bevoordeling”.
Hoge Raad casseert arrest van het hof
Naar het oordeel van de Hoge Raad heeft hef hof echter te gemakkelijk aangenomen dat de SPA bezwaarlijk ongedaan gemaakt kon worden. Het enkele feit dat er sprake is van de overdracht van aandelen in een onderneming volstaat daarvoor niet. Nadere toelichting is vereist om te kunnen stellen dat een aandelenoverdracht bezwaarlijk ongedaan gemaakt kan worden. Tevens heeft het hof niet (kenbaar) vastgesteld dat er daadwerkelijk sprake zou zijn van onbillijke bevoordeling van de koper bij een dergelijke ongedaanmaking.
De koper en de verkoper zijn inmiddels tien jaar aan het procederen en gaan daarmee wellicht verder bij het verwijzingshof. Daar zal de verkoper moeten aantonen dat de SPA bezwaarlijk ongedaan gemaakt kan worden en dat de koper hierdoor onbillijk bevoordeeld wordt. Partijen bij aandelentransacties zullen in de meeste gevallen liever dwaling als vernietigingsgrond uitsluiten, om verschoond te blijven van dit soort langslepende procedures.
