Patiënten en cliënten: meer inspraak op het beleid van zorginstellingen

In 2017 heeft het kabinet een wetsvoorstel ingediend dat patiënten en cliënten meer zeggenschap moet geven over het beleid van zorginstellingen. In dit artikel lichten we het wetsvoorstel kort toe.

Vergroten zeggenschap patiënten en cliënten

In het regeerakkoord is vastgelegd dat de inspraak van verzekerden, patiënten en cliënten op het beleid van hun zorgverzekeraar respectievelijk zorgaanbieder wettelijk wordt vastgelegd. Om die reden heeft het kabinet eind december het wetsvoorstel “Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen 2018” (Wmcz 2018) ingediend. Deze wet zal de huidige wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen (Wmcz) vervangen. De huidige regels van de wet kunt u lezen in het artikel Medezeggenschap in de zorg: de cliëntenraad op rechtindezorg.nl. Al eerder kwam voormalig minister Schippers met een voorstel om de positie van cliëntenraden te verstevigen.

Voor wie geldt de nieuwe wet?

In de huidige Wmcz is de verplichting om een cliëntenraad in te stellen beperkt tot collectief gefinancierde aanbieders. Dit wordt anders. In het voorstel voor de Wmcz 2018 wordt aangesloten bij de wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz).

De Wkkgz geldt voor alle zorgaanbieders. Zowel voor zorginstellingen als zelfstandige beroepsbeoefenaren, zoals zzp’ers. Denk aan verpleeghuizen, ziekenhuizen, huisartsen en fysiotherapeuten. Ook bedrijfsartsen en verzekeringsartsen die de gezondheidstoestand van cliënten beoordelen of cliënten medisch begeleiden, vallen onder de wet. De wet geldt ook voor aanbieders van cosmetische behandelingen. Daarnaast geldt de wet ook voor aanbieders van alternatieve geneeswijzen. Al deze zorgaanbieders zullen dus moeten voldoen aan de Wmcz 2018, tenzij de wetgever een categorie uitzondert in een nadere regeling. De Wkkgz en daarmee de Wmcz 2018 gelden niet voor zorgaanbieders die ondersteuning bieden uit de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en jeugdhulp (Jeugdwet).

Hoewel de reikwijdte van de Wmcz 2018 dus breder is dan onder de huidige Wmcz, blijven kleine zorgaanbieders wat betreft de verplichte instelling van een cliëntenraad buiten schot; die verplichting geldt alleen bij de instelling waar meer dan tien natuurlijke personen zorg aanbieden.

Instemmingsrecht

De huidige wet kent een verzwaard adviesrecht voor de cliëntenraad wat betreft besluiten die van extra groot belang zijn voor de positie van de cliënten. De Wmcz 2018 gaat echter een stap verder en introduceert een instemmingsrecht ten aanzien van een aantal besluiten dat onder de huidige wet onder het verzwaard adviesrecht valt. Hieronder valt onder meer een besluit inzake de medezeggenschapsregeling en een aantal beleidsmatige besluiten.

Een andere voor de cliëntenraad gunstige wijziging is de verplichting voor de instelling om de cliëntenraad desgevraagd hulp te bieden bij het inventariseren van de wensen van zijn achterban. Dit strekt ertoe de legitimiteit van de cliëntenraad te versterken.

Medezeggenschapsregeling

De verplichte schriftelijke regeling die geldt onder de huidige Wmcz wordt door de Wmcz 2018 gedefinieerd als ‘medezeggenschapsregeling’. Er is sprake van een uitbreiding van de in deze regeling te regelen onderwerpen:

• Op welke wijze de cliëntenraad wordt betrokken bij de voorbereiding van een besluit inzake;
  • Wijziging van de doelstelling/grondslag van de instelling
  • Fusie of duurzame samenwerking waar de instelling bij betrokken is
  • Overdracht van zeggenschap over de zorg
  • Ingrijpende verbouwing, nieuwbouw of verhuizing
  • Selectie en benoeming van personen die leidinggevenden
• Verdeling van taken en bevoegdheden van de cliëntenraden (in geval van meerdere cliëntenraden)
• Wijze waarop wordt bewerkstelligd dat de benodigde informatie op begrijpelijke wijze aan de cliëntenraad wordt verstrekt.

Anders dan onder de huidige Wmcz wordt de medezeggenschapsregeling na overleg met de cliëntenraad vastgelegd en vereist het de instemming van de cliëntenraad. De Wmcz 2018 betekent concreet dat de zorginstelling zijn ‘medezeggenschapsregeling’ moet herzien, althans moet uitbreiden.

Half jaar criterium

Er is een aantal nieuwe bepalingen die zien op grotere instellingen, namelijk die waar cliënten in de regel langer dan een half jaar verblijven. Zo is in het voorstel voor de Wmcz 2018 de verplichting opgenomen om op verzoek van een vertegenwoordiging van cliënten meerdere cliëntenraden in te stellen, evenals de verplichting om cliënten in de gelegenheid te stellen inspraak uit te oefenen in aangelegenheden die direct van invloed zijn op het dagelijkse leven van cliënten.

Kosten Cliëntenraad

Uit het voorstel voor de Wmcz 2018 volgt dat de kosten die noodzakelijk zijn voor de vervulling van de werkzaamheden van de cliëntenraad voor rekening van de instelling komen. Deze explicitering ontbreekt in de huidige Wmcz. Hiermee wordt beoogd te waarborgen dat de cliëntenraad zich onafhankelijk van het bestuur op kan stellen.

De instelling kan ervoor kiezen de door de cliëntenraad te maken kosten jaarlijks vast te stellen. Dit moet in overleg met de cliëntenraad. Voordeel is dat zowel de instelling als de cliëntenraad weet waar het aan toe is. Overschrijding van de vastgestelde kosten komen alleen voor rekening van de instelling als die zijn toestemming daartoe verleent.

Ontbinding cliëntenraad

Nieuw is de mogelijkheid om de cliëntenraad te ontbinden als deze structureel tekortschiet in de behartiging van de gemeenschappelijke belangen van zijn cliënten. Het voornemen tot ontbinding vereist instemming van de cliëntenraad zelf. Als die wordt onthouden moet de instelling zich wenden tot de commissie van vertrouwenslieden. Het ligt in de lijn der verwachting dat de cliëntenraad niet zal instemmen met een dergelijk voornemen en het dus aankomt op de commissie van vertrouwenslieden.

Vervallen verplichting verslag wetstoepassing

Tot slot vervalt er ook een verplichting in de Wmcz 2018, namelijk de verplichting voor de instelling tot het opstellen van een schriftelijk verslag over wetstoepassing. Dit verslag, dat moet worden onderscheiden van het algemene jaarverslag, ziet op bijvoorbeeld de instelling en het functioneren van de cliëntenraad.

Als het wetsvoorstel ongewijzigd wordt aangenomen als wet, betekent dit dat zorginstellingen en cliëntenraden hun medezeggenschapsregeling moeten aanpassen. Begin hier tijdig mee!

Met dank aan Karim Abbara.