Artificial Intelligence (AI) en auteursrecht

Iedereen is inmiddels bekend met (generatieve) AI-diensten zoals ChatGPT, Gemini, DALL-E en Midjourney. Deze AI-diensten bestaan uit verzamelde data (input) en bieden de mogelijkheid om via opdrachten (prompts) nieuwe content (output) te genereren, bestaand uit een tekst of beeld. De output kunnen gebruikers wel of niet bewerken en publiceren. Het is een tamelijk eenvoudig proces voor de gebruiker. Voor het produceren van tekst en beeld hoeven er bovendien geen auteurs, fotografen, modellen, etc. te worden ingeschakeld (en/of betaald).

De output van AI is gebaseerd op de input en op de prompt van de gebruiker. Op de input (de verzamelde data) rust veelal auteursrecht, althans daar waar het werken betreft die blijk geven van een zekere mate van menselijke creativiteit. Te alledaagse teksten of afbeeldingen waaruit geen creativiteit blijkt lenen zich niet voor auteursrechtelijke bescherming.

Het auteursrecht geeft de maker het recht zich te verzetten tegen het gebruik van zijn werk, dat is het openbaar maken en het reproduceren (kopiëren). Dit verzetsrecht ziet niet alleen op directe kopieën, maar ook op werken waarvan de totaalindruk overeenstemt met het werk van de maker.

De input van een AI-dienst bestaat uit data – werken – van makers. Als op deze data auteursrecht rust en gereproduceerd is zonder toestemming van de maker, dan is er mogelijk sprake van inbreuk op auteursrechten. Maar deze conclusie kan niet algemeen worden getrokken, omdat dit een feitelijke kwestie is die per AI-dienst zal moeten worden beoordeeld. Bovendien is het mogelijk dat het auteursrecht opzij wordt gezet door de beperkingen die in de Auteurswet zijn opgenomen.

Het auteursrecht is namelijk niet absoluut. Een beroep op het auteursrecht gaat (onder andere) niet op voor een zogenoemde tijdelijke reproductie en voor tekst- en datamining (de TDM-exceptie); mits daarbij geen afbreuk wordt gedaan aan de normale exploitatie van werken en de belangen van de maker niet onredelijk worden geschaad.

Tijdelijke reproductie

Het kan zijn dat de input zoals door een AI-dienst wordt gebruikt een tijdelijke reproductie is, waardoor een maker geen succesvol beroep kan doen op het auteursrecht.

Tijdelijke reproducties zijn reproducties van

1. voorbijgaande of incidentele aard, die
2. integraal en essentieel onderdeel vormen van het technische proces, en
3. die worden toegepast met als enig doel het rechtmatig gebruik van een werk;
4. dat geen zelfstandige economische waarde bezit.

Het is de vraag of bij de verwerking van input van een AI-dienst sprake is van een tijdelijke reproductie in de zin van de Auteurswet. Zo kan AI worden gebruikt om een volledig artikel te herschrijven. Dit artikel kan vervolgens (dus zonder toestemming van de maker) integraal worden gepubliceerd. Getoetst zal dan moeten worden of er afbreuk wordt gedaan aan de normale exploitatiemogelijkheden van een werk en de belangen van de maker die het originele artikel heeft geschreven. In dat geval zal er geen sprake zijn van een tijdelijke reproductie, waardoor deze beperking niet opgaat.

Tekst- en datamining

Een andere optie is dat de input valt onder de beperking van tekst- en datamining waardoor een maker geen succesvol beroep kan doen op het auteursrecht. Tekst- en datamining komt neer op een geautomatiseerde analysetechniek die gericht is op het ontleden van gegevens – data van makers – in digitale vorm om informatie te genereren. AI is een vorm van tekst- en datamining.

Voor een geslaagd beroep op deze beperking moet de input van AI zijn verkregen via rechtmatige toegang. Dus mogelijk geldt deze beperking niet als de input afkomstig is van data achter een paywall. Ook teksten en afbeeldingen waarbij staat vermeld dat het auteursrecht is voorbehouden aan de maker vallen niet onder deze beperking van het auteursrecht. Dit voorbehoud moet zijn gedaan in een ‘voor een machine leesbare vorm’. Het is vooralsnog niet duidelijk wat hiermee wordt bedoeld; het kan zijn dat een toevoeging in de tekst of gebruik van een robot.txt-bestand volstaat (een bestand op een website waarmee in de praktijk ‘crawling’ wordt verhinderd, zoals uitsluiting door Google). Op websites waarop content wordt aangeboden, zoals nieuwswebsites, wordt vaak een auteursrechtvoorbehoud gemaakt waardoor de tekst- en dataminingbeperking mogelijk niet opgaat. Bovendien geldt ook voor deze beperking dat er geen afbreuk mag worden gedaan aan de normale exploitatie van het werk of de belangen van de rechthebbende niet onredelijk mogen worden geschonden.

Het is niet eenvoudig om te bewijzen dat een AI-dienst bepaalde data heeft gebruikt. Meestal bestaat de input van AI uit data van derden, maar daarmee is nog niet bewezen dat AI daadwerkelijk ook jouw data (heeft) gebruikt.

Een methode zou kunnen zijn om de gepubliceerde output te vergelijken met de data van een maker. Als de output te veel overeenstemt met die data, dan zou betoogd kunnen worden dat er sprake is van een auteursrechtinbreuk. Maar doorgaans wordt aangenomen dat in de output weinig te herkennen is van de input. En ook volgt de praktische vraag: wie aan te spreken? De gebruiker van AI kan namelijk ook de volledige tekst of afbeelding in de prompt hebben gebruikt, waardoor het de vraag is of de maker van de AI-dienst succesvol aansprakelijk kan worden gehouden.

Het valt dan ook niet met zekerheid te stellen of er inbreuk wordt gemaakt door de verwerking van input bij AI op basis van de Nederlandse Auteurswet. Een Nederlandse rechter heeft zich hierover nog niet gebogen en bovendien kan dit per AI-dienst verschillen. Er zijn wel geluiden dat AI-diensten aan het onderhandelen zijn over licentiedeals met contentmakers (zoals Reddit, Wordpress en Tumblr), om daarmee eventuele juridische conflicten te voorkomen

In Amerika loopt er een aantal rechtszaken tegen AI-diensten over het gebruik van input, zoals OpenAI en Microsoft. Een overzicht hiervan staat hier. Het is afwachten op de uitkomst van deze zaken.

Inmiddels is er ook een aantal zaken die gaan over de vraag of er auteursrecht rust op output van AI. Zo heeft recentelijk het US Copyright Office (USCO) een auteursrecht geregistreerd voor de compilatie van teksten in een boek, gegenereerd door AI van een AI-gebruiker. Het USCO wees de registratie in eerste instantie af. De AI-gebruiker ging hiertegen in beroep. In beroep werd geoordeeld dat er wel een auteursrecht kan worden geregistreerd op het boek. Die registratie ziet op de “selection, coordination, and arrangement of text generated by artificial intelligence”. Dit betekent dat niemand het boek mag kopiëren zonder toestemming, maar dat de zinnen en paragrafen zelf niet auteursrechtelijk zijn beschermd.

In Europa heeft een Tsjechische rechter op 11 oktober 2023 geoordeeld over de vraag of er auteursrecht rust op een afbeelding gegenereerd met AI-dienst DALL-E. De afbeelding was met een korte prompt gegenereerd, vrij vertaald: “create a visual representation of two parties signing a business contract in a formal setting, for example in a commercial room or in the office of a law firm in Prague. Show only the hands.” De AI-gebruiker die de prompt had ingevoerd, stelde dat er inbreuk was gemaakt op zijn auteursrecht omdat iemand anders gebruikmaakte van deze afbeelding. De Tsjechische rechter wijst de vordering af, omdat er:

1. geen bewijs was dat de eiser daadwerkelijk de maker was van de afbeelding met de betreffende prompt; en
2. op een AI gegenereerde afbeelding geen auteursrecht kan rusten omdat het auteursrecht toekomt aan een individu en de afbeelding is gemaakt door AI
   

Deze uitspraak wordt beschouwd als de eerste uitspraak van een Europese rechter op het gebied van auteursrecht en AI.
Wij blijven de ontwikkelingen op het gebied van AI nauw volgen en berichten hierover op Mediareport.